 |
| Tomas Moro |
A utopía, motor de progreso e esbozo de horizontes distintos, antecedenos desde que Tomás Moro reclamase a nosa atención cara a ela nunha das súas mellores obras. Relátanos como debera ser un mundo perfecto no que as inxustizas ou non existisen ou fosen manexables. Algo que en parte probablemente bebeu en “A República” de Platón. Utopía, un “non lugar”, unha localización inexistente ou imposible de atopar, aínda que os seus soños aportan sentido á nosa existencia cando a realidade móstrase insuficiente. A Academia Española define “utopía” como “aquel plan, proxecto, doutrina ou sistema óptimo que aparece como quimérico no instante da súa enunciación”. Pero como Martín Buber, equiparaa a “a visión do xusto nun tempo perfecto”.
As utopías, verificables especialmente desde o século XVIII ata hoxe na súa conversión paulatina en realidades de uso corrente. Dinos Eduardo Galeano que a utopía está no horizonte. “Camiño dous pasos, ela afástase dous pasos e o horizonte córrese dez pasos máis aló. Entón para que serve a utopía? Para iso, serve para camiñar”. Certamente así viña sendo. Na utopía de onte, tramouse a realidade de hoxe, e cabria esperar que na utopía de hoxe mañá palpitasen novas realidades. Pero o presente móstranos que non é así. Máis ben ao contrario. Hoxe, o lavado de cerebro colectivo orquestrado desde os ángulos escuros, procura inducirnos á conversión nunha sociedade que renuncia ao seu dereito á utopía. Unha sociedade amedrentada. Que dimite de si mesma afundida nun escenario groseiro no que non quede lugar para os soños, a dignidade nin o respecto aos proxectos de vida. Unha sociedade que se fai fráxil enlamada no individualismo e sometida aos intereses inconfesables dos etéreos, incorpóreos, pero omnipresentes secuestradores do futuro.
Fai apenas trinta e cinco anos tiñamos grandes esperanzas. Fermosos soños. Quizais excesivos por próximos á utopía da sociedade perfecta. Pero cada día que pasa, alguén, – sempre alguén-, -sempre os mesmos-, patexan os soños e as esperanzas. Hoxe utopía e melancolía parecen a face e o envés dunha mesma moeda. É Jano, dual e moi distinta: a dos cidadáns, (xa súbditos por partida dobre: política e económica), que dificilmente verana realizada e a do capitalismo globalizado e os seus profetas, tafures que xogan cartas marcadas e levan xa o triunfo no peto.
O drama da sociedade actual é a convicción que cernese entre asalariados e subordinados de que é unha utopía inalcanzable pensar e anhelar algo digno, coherente coa súa condición de seres humanos. Cabe preguntarse con Andrés Rivera, convertido de obreiro téxtil en Premio Nacional de Literatura en Arxentina, Que nos faltou para que a utopía vencese á realidade? Que derrotou á utopía? A resposta podería estar no que nos auguran as novelas distopicas clásicas, “1984”, “Un mundo feliz, “A rebelión na granxa” ou máis recentes “As leis do mercado” ou “A Longa Marcha”. Manipulación e adoutrinamento masivo. Algo que pode exercer tanto un estado autoritario como a mano posuidora dos medios de transmisión e alienación que desde un control absoluto, condicionan a vida e existencia baixo unha fachada de benevolencia
Un home que se fixo famoso no cine polos seus calzóns caídos pero tamén polo seu corazón xeneroso, Mario Moreno dicía “quero máis unha liberdade perigosa que unha servidume tranquila”. O seu compatriota Emiliano Zapata noutro momento histórico afirmaba “quero morrer sendo escravo dos principios, non dos homes”. Ambos compartían unha utopía rota por unha distopía perversa onde a realidade, a que hoxe vemos, transcorre por unha senda oposta á sociedade próxima á ideal. Unha sociedade na que como di Jacques Prévert “o ministerio de economía debería chamarse ministerio da miseria xa que o ministerio da guerra non se chama nunca o ministerio da paz”.
Utopía é crer nas liberdades políticas que tanto gustan verbalizar os detentadores do poder cando son apenas frustracións mentres non se conquiste a liberdade económica dos débiles. De nada vale renegar da existencia da loita de clases e descoñecer a subsistencia de intereses antagónicos na sociedade cando a explotación dos mercados con man de ferro e hipócrisia de colo branco rebenta aos pequenos e medianos empresarios e aos asalariados. Ou cando o sistema xurídico e institucional pon os seus mecanismos ao servizo dunha clase e intereses determinados, cuxo epicentro, en moitas ocasións radica a miles de quilómetros de distancia.
