miércoles, 28 de diciembre de 2011

VACLAV HAVEL, A REVOLUCIÓN DE VELUDO

Vaclav Havel
(Leer en castellano)
A vida de Vaclav Havel parece unha obra de arte, dixo fai uns anos Milán Kundera. Havle dicía de si mesmo  “Non son un anxo nin tampouco Deus e non teño capacidades sobrehumanas, nin o poder de Heráclito. Non cambiarei a esta nación… Simplemente estou disposto a servirlle o tempo que poida”. Remata as súas reflexións dicindo “Nós non somos os que eliximos a política, a política elixiunos a nós. E o que facemos, facémolo para chegar a unha orde que nos evite ter que dedicarnos á política”. Con esta cita recollía o pensamento do seu amigo o xornalista e activista polaco Adam Michnik.

 Con todo, Havel dedicou os seus dons individuais a servir non só ao seu país, senón a toda a Europa postcomunista, aínda que para iso debese de renunciar a unha certa inxenuidade das súas ideas orixinais. As súas actitudes e comportamentos exerceron unha poderosa fascinación sobre a súa persoa, un presidente que na súa nova función negouse a cambiar os seus costumes ou os seus amigos. Pero si fose só iso, o “efecto Havel” desvaneceriase a pouco de 1990, cando Bush, o Dalai Lama, Margaret Thatcher, os Rolling Stones, o Papa e Mitterrand visitáronlle sucesivamente en Praga. Pero non se desvaneceu. O legado de Vaclav Havel foi converterse na garantía de que esta parte do mundo merece que a tomen en serio e de que ademáis merece axuda. Así o subliñou nas súas exequias  Madeleine Albright engadindo, “Para os estadounidenses, Vaclav Havel era a proba de que os pobos de Europa Central querían pertencer a Occidente".

Convertido nun símbolo da loita polas liberdades, pasou cinco anos na cadea.. Cando as reformas de Mijail Gorbachov na URSS debilitaron a posición comunista en Checoslovaquia, Havel participou na fundación do Foro Cívico que aglutinou a maior parte da oposición (1989). Encabezou a chamada “Revolución de Veludo”, que, apoiada por unha gran movilización popular, conseguiu o desmantelamento da ditadura sen derramamento de sangue e instaurou en Checoslovaquia un réxime democrático, presidido  polo propio Havel.


En 1997 Havel tras haberse sometido a unha complicada operación de pulmón, e nun ambiente cada vez máis complicado no país, a República Checa chegaba ao fin do seu “milagre económico” así como ao fin dunha era á que asociabaselle simbólicamente, volveu aceptar o reto e no seu último mandato o país entrou na OTAN e na UE pola porta principal.


Sempre fixo exactamente o que pensou que era o correcto. Falaba constantemente de aspectos que non eran precisamente agradables de escoitar, sobre todo logo de estar anos escoitándoos unha e outra vez: a ética, a conciencia, a responsabilidade, pero tamén o racismo e a corrupción, cuxos perigos recoñeceu rapidamente a principios dos anos noventa. E fíxoo sendo plenamente consciente do risco de que a xente medise as súas palabras segundo as súas propias experiencias e o que el mesmo faría. Ao parecer, un enfrontamento entre a autoridade moral e a política no mundo real non pode acabar sen un certo desencanto.

Entre as súas luces e  sombras  estaba a súa xigantesca estatura moral á hora de diseccionar a brutalidade e os erros do sistema comunista. Pola contra a súa grandeza diminuía notoriamente cando observaba as contradicións e males de Occidente. Ante os excesos, abusos ou inxustizas perpetrados no mundo capitalista adoitaba mostrarse xordo e excesivamente comprensivo.  Violaba con iso o valor elemental dun intelectual da súa dimensión. A capacidade de enxuiciar sen caer no infantilismo de considerar que o inimigo do noso inimigo é por iso forzosamente  amigo noso. Ninguén, e menos un gran intelectual, pode caer en desculpar as vilezas dos que considera afines coa escusa  de que todo vale para vencer ao suposto inimigo, indigno e malévolo por cometer iguais vilezas. Pero isto non resta a brillantez e dignidade deste intelectual e político checo, último presidente da República Checoslovaca e primeiro da República Checa.

Hai unha figura en Havel,  que Jana Machalická, define  como “o último dramaturgo verdadeiramente internacional que habemos ter nos últimos sesenta anos” A crítica literaria de “Lidové  noviny” rememora como na década dos setenta os comunistas fixeron todo o posible para “borrar do mapa” a Havel como dramaturgo, algo que foi en balde... Cando a finais dos 80, as súas obras, “Festa no xardín” (1963), “Audiencia” (1975), “A inauguración” (1975), e “Longo desolato” (1984), empezaron tímidamente a representarse nos teatros, e non só en apartamentos-teatro clandestinos, “foi o sinal de que o réxime estaba nas últimas”, apunta Jana Machalická. E cando este caeu, todos os teatros querían ter a Havel en cartel.  “O seu estilo é inimitable, e aínda así sempre diferente, irritante e cheo de misticismos”, describe a crítica. A través do emprego dunha “poética especial que vincula o grotesco co teatro do absurdo, as obras de Havel chegan ao fondo dos temas que trata”... A filosofía de Havel”, con todo, “non pode entenderse sen a conciencia da súa obra dramática”. A súa última peza, a que quería titular “Sanatorio”, está inacabada.


Havel conseguiu retratar mediante as súas obras de teatro e os seus ensaios a inhumanidade e o absurdo do chamado comunismo real. Faino cunha lucidez, non exenta de ironía. A súa clarividencia ante as consecuencias da alienación sen límites que causa un réxime totalitario retrata con ambiente asfixiante os dilemas morais que atopa un home, un disidente, cando debe afrontar a disxuntiva entre unha vida fácil fabricada mediante a renuncia á verdade ou ben a persecución ou ata o cárcere que conleva seguir enfrontándose ao poder.

Havel, nacido en Praga en 1936  estudou Teatro na Academia de Artes de Praga e seguiu unha brillante carreira como dramaturgo, na que destacan obras como Festa no xardín (1963), O comunicado (1965), Dificultade de concentración (1968), Audiencia (1975), Inauguración (1977), Protesta (1979), Longo desolato (1985) ou A tentación (1986). En todas elas critica o absurdo da sociedade actual.

A política oficial faríalle asumir compromisos. Pero nunca contra a verdade. E ata o final, xa retirado na súa casa de Hradecek, lonxe de Praga, mantívose firme na súa esixencia moral contra todas as ditaduras, contra todas as violacións dos dereitos humanos. E contra o peor inimigo moral que para el era a indolencia, a indiferenza ante a inxustiza e o atropelo polo poder. «O que se acomoda coa inxustiza ou é indiferente ante a opresión é tan responsable como o que a comete».


Havel, un importante referente moral de nosa era. Foille outorgado o Premio Carlomagno en 1991. O 1994 recibiu a Medalla da Liberdade concedida polo goberno de EEUU e en 1997 o Premio Príncipe de Asturias de Comunicación e Humanidades.