 | |
| Joaquín Costa Martínez |
“Despensa, Escola e sete chaves ao sepulcro do Cid”
Neste ano cúmprese o centenario do falecemento en Graus provincia de Huesca, á idade de 65 anos do xurista, erudito, historiador e ensaísta , D. Joaquín Costa, o último e quizais máis importante elemento de referencia no pensamento rexeneracionista español. Doutor en Dereito e Filosofía e Letras, exerceu profesionalmente como notario, letrado de Facenda e durante un tempo a docencia. Tamén foi profesor da Institución Libre de Ensino.
Neste ano cúmprese o centenario do falecemento en Graus provincia de Huesca, á idade de 65 anos do xurista, erudito, historiador e ensaísta , D. Joaquín Costa, o último e quizais máis importante elemento de referencia no pensamento rexeneracionista español. Doutor en Dereito e Filosofía e Letras, exerceu profesionalmente como notario, letrado de Facenda e durante un tempo a docencia. Tamén foi profesor da Institución Libre de Ensino.
Nos seus ensaios sobre a realidade española mostrouse como un intelectual critico ligado ao krausismo. A perda das últimas colonias sumiu a España nunha profunda crise agravada por unha situación económica que tiña sumido ao país na maior pobreza á que non era allea os enormes gastos militares. Neste contexto, xurdiron voces de moi variado significado que reclamaban unha rexeneración sendo a de Costa unha das máis críticas. Postulou a recuperación da economía e da sociedade agrarias a partir das tradicións españolas (Colectivismo agrario en España, 1898) e dunha política de fomento (Política hidráulica, 1911), como base para a reconstrución do país e a súa inserción entre as potencias europeas (Reconstrución e europeización de España, 1900).
De conviccións republicanas, fracasou no seu primeiro intento por facerse elixir deputado, acentuando desde entón a crítica ao dominio dos caciques no medio rural, que corrompía as eleccións e terxiversaba o sentido do sistema parlamentario (Oligarquía e caciquismo como a forma actual de goberno de España, 1901-02). Consciente de que os vicios caciquis eran comúns a todos os partidos do réxime da I Restauración, canalizou a súa actividade política a través de organizacións do tipo da Asemblea de Cámaras de Comercio e posteriormente a Unión Nacional. Ante a pouca eficacia destes mecanismos Costa abandono o proxecto en 1903 presentándose ás eleccións nas candidaturas de Unión Republicana pola que obtivo un escano que non chegou a ocupar polo seu estado de saúde.
O fracaso da U.N. que lle afectou fondamente, asociouno á situación española, e á propia monarquía en “Quen deben gobernar despois da catástrofe, Reconstitución e europeización de España”, apoiada nunha espectacular enquisa, documentada denuncia da corrupción que corroía o sistema canovista, realizada desde o Ateneo de Madrid, con colaboración de personalidades como Pardo Bazan e Unamuno. Unha vez coñecida Costa foi afastado de todos os estamentos políticos do sistema.
As súas críticas ao réxime oligárquico da I Restauración, a que culpa do atraso nacional, expresaba a frustración das clases medias españolas ante a pobreza do país e a da incapacidade para dotarse dun sistema político moderno. Invoca para solucionalo a actuación persoal dun “cirurxián de ferro” capaz de desmontar o caciquismo. Anticipa con iso a solución autoritaria que chegaría coa ditadura de Primo de Rivera. O que motiva que relaciónese a Costa coas orixes do pensamento fascista.
Costa como resumo definitivo da enquisa (1902) elabora un programa de “ENUNCIADOS PRÁCTICOS”, case o seu testamento político, nos que mestura grandes horizontes e algunhas preocupacións menores, case de carácter localista:
1. Cambio radical na aplicación e dirección dos recursos e enerxías nacionais (orzamento envorcado en educación, colonización interior, obras hidráulicas, repoboación forestal, investigación científica, etc.),“en suma, desafricanización e europeización de España”.
2. Reforma da educación en todos os seus graos, refacendo e refundindo ao español no molde europeo. O plan é moi detallado e nel obsérvase o sinal de D. Francisco Giner dos Ríos.
3. Abaratamento rápido do pan e da carne (aumentando a produtividade e favorecendo o creto agrícola).
4. Un sistema de novo comercio.
5. Melloramento dos camiños de ferradura.
6. Subministración de terra cultivable, con calidade de posesión perpetua e de inalienable, aos que a traballan e non a teñen propia. Para iso propón derrogar as leis desamortizadoras relativas aos concellos, autorizando aos Concellos para adquirir novas terras, creando hortos comunais... Onde isto non baste, expropiación e arrendamento de terras....
7. Lexislación social (contrato de traballo, seguro social, caixas de retiro).
8. Sanear e europeizar nosa moeda, mediante a europeización da agricultura, da minería e do comercio, da educación nacional, da administración pública e da política, así xeral como financeira, que repoña a confianza de Europa en nós.
9. Creación dun poder xudicial digno da súa función.
10. Autogoberno local: municipalización de servizos públicos e de certas industrias ou comercios (tranvías, teléfonos, iluminación, baños, lavadoiros, forza motriz, tafonas, carnicerías, xeo, etc.).
11. Renovación do liberalismo abstracto e legalista imperante, que mirou non máis a crear e garantir as liberdades públicas co instrumento ilusorio da Gaceta. Substituílo por un neoliberalismo orgánico, ético e substantivo, que atenda a crear e alianzar ditas liberdades con actos persoais dos gobernantes principalmente, dirixidos a reprimir con man de ferro e sen tregua a caciques e oligarcas.
Un apuntamento de “A terra e a cuestión social”
“Despois de medio século de pronunciamentos, manifestos, revolucións, cambios de réxime e de dinastía, proclamación de Constitucións temos o que se pedía, constitución liberal, sufraxio universal, dereitos individuais e, con todo, seguimos o mesmo que estabamos: o pobo xeme na mesma servidume que antes, o súa mísera sorte non cambiou no máis mínimo.
E sabedes por que? Porque esa liberdade non se coidaron máis que de escribila na "Gaceta", porque non se coidaron de afianzala dándolle corpo e raíz no cerebro e no estómago, promovendo unha transformación fonda da agricultura, que faga producir dobre que ao presente e diminúa o prezo das subsistencias, e, mediante a difusión da propiedade territorial, elevando aos braceiros á condición de terratenentes. Non viron que a liberdade sen garavanzos non é liberdade. Non viron que por encima de todas as Constitucións e de todos os dereitos individuais o que ten a chave do estómago ten a chave da conciencia, e, por tanto que o que ten o estómago dependente de alleas despensas non pode ir onde quere, non pode facer o que quere, non pode pensar como quere, non pode o día das eleccións votar a quen quere; non reflexionaron que o que non sabe é como o que non ve, e que o que non ve ten que ir conducido por Lazarillo onde o Lazarillo quere levarlle, que raras veces é onde ao cego convenlle, que case sempre é onde convenlle ao lazarillo, a revolución non puido render froito algún, quedou estéril”.
